"Thế là Văn sắp ra khỏi Cái hom giỏ rồi," người bạn tôi phấn chấn nói như vừa trút được nỗi u uẩn lâu nay. Đó là khi anh nói về đề thi môn Ngữ Văn (khối C và D) trong kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng 2013 vừa qua.
Một "thế hệ đề tài"...
Có lẽ đó là một lời khen- khen cho sự chuyển biến, khen cho bước chân cố gắng bước ra khỏi cái bóng của một "thế hệ đề tài" phủ lên môn này. Cái hom giỏ được anh mượn làm biểu tượng cho cả một cách ra đề bài của việc dạy và học văn một thời.
Sau mỗi kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ, như thường lệ, sự khen chê lại lên mặt báo, đặc biệt về đề thi. Người ta bàn về đủ mọi khía cạnh, từ dấu phảy dấu chấm đến nội dung đề thi hay đáp án. Đề thi môn Ngữ Văn tất nhiên cũng không nằm ngoài... ánh đèn sân khấu.
Khen-chê là chuyện bình thường, nó cũng giúp những người liên quan rút ra cho mình bài học nào đó. Năm nay, dư luận chủ yếu khen đề Văn "hay", "mới" hoặc "sáng tạo" ...
Sao hay? Nó hay có lẽ vì lâu nay đề thi môn Văn chỉ loanh quanh bắt học sinh bình về một vài tiểu tiết là những hình tượng gần như được coi là mặc nhiên và đã được khai thác đến mòn vẹt trong chương trình phổ thông hoặc sách giáo khoa, hoặc mãi chỉ bám vào mấy tác giả hoặc tác phẩm quen thuộc.
Hậu quả của việc dạy- học và thi đó đã dẫn đến những "bài văn mẫu"[1] sáo rỗng vô hồn để học sinh học thuộc và viết ra những bài "tập làm văn" gần như đúc từ cùng một khuôn. Đó là một trong những lý do chính dẫn đến một quyết định đáng tiếc là tạm thời gác bỏ môn này khỏi bài thi dành khối các trường văn hóa- nghệ thuật - một quyết định vừa đúng vừa sai đầy nghịch lý.
Khi người viết bài này còn là học sinh, đề văn của các kỳ thi hàng năm không thể tránh khỏi những "Cái hom giỏ", "Cái sân gạch", ... Những tác phẩm đó phản ánh đời sống xã hội của một thời. Chúng có những giá trị riêng của thời đó và không có lỗi.
Nhưng nếu chúng ta chỉ bám víu mãi vào những giá trị có tính thời sự, nhiều hơn giá trị văn học nghệ thuật của một thời, thì điều đó không chỉ làm nghèo đi đời sống văn học trong nhà trường mà còn làm nghèo cả tâm hồn tuổi trẻ, và cả trong xã hội nói chung.
 |
|
|
Đề hay vì mang tính đột phá?
Cũng như đề thi môn Ngữ Văn vài năm gần đây, đề Văn kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ 2013 năm nay bao gồm phần mở, đón nhận các suy nghĩ của học sinh về một vấn đề, một hiện tượng, hay một nhân vật. Đáp án khuyến khích thí sinh "được tự do bày tỏ quan điểm sống của mình, nhưng cần phải có thái độ chân thành, nghiêm túc, cầu tiến".[2]
Đề thi Văn hay có lẽ vì nó mang tính "đột phá" so với những cách ra đề thi trước- không chỉ có phần bình truyền thống, mà đáp án cũng chính xác đến 1/4 điểm. Văn mà chính xác đến vậy là gần với... Toán!
Trong đánh giá, tỷ trọng điểm dành cho phần nào phản ánh tầm quan trọng của phần đó trong đề thi. Nhìn vào cơ cấu điểm của đề thi Văn khối C, khối D 2013 năm nay, người ta dễ dàng nhận thấy, ngay tỷ trọng điểm (3/10) dành cho câu hỏi mở.
Người biên soạn đề thi rất có thể nhắm đích khuyến khích tư duy độc lập và tính sáng tạo ở thí sinh, cái đang rất thiếu trong phương pháp tư duy và học tập của học sinh, sinh viên Việt Nam nói chung.
Nó được đón nhận khá tích cực một phần nữa vì nó "thiết thực". Người ta vẫn thường nói "văn là người". Đề thi bàn đến những hiện tượng và vấn đề liên quan đến con người thực trong một xã hôi hoàn toàn thực. Những đặc điểm, tính cách con người Việt được phản ánh khá sâu sắc trong những câu ca dao tục ngữ.
Chỉ cần soi mình vào đó cũng thấy học được nhiều điều để chỉnh mình. Một con người hay một dân tộc dám nhìn vào cái tật xấu, lỗi lầm và thất bại trong quá khứ của chính mình, con người ấy, dân tộc ấy sẽ vươn lên. Một con người đầy lòng tự ái vặt, không dám nhận lỗi và sửa lỗi lại có thói quen đổ lỗi cho người khác sẽ khó có thể hoàn thiện vì cái tôi ích kỷ.[3]
Khi đề thi sử dụng trích đoạn của John đi tìm Hùng, có người cho rằng ấn phẩm đó còn mới và văn học Việt Nam còn nhiều tác phẩm lớn khác để khai thác cho việc biên soạn đề thi. Có thể như vậy thật, nhưng đừng quên rằng nó bấm đúng huyệt và được người đọc nghiêm túc đón nhận cho dù nó động chạm đến lòng tự ái.
Trong khi đó nhiều tác phẩm khác đã bị khai thác đến cạn kiệt. Vả lại, thế nào là "tác phẩm lớn" theo đúng nghĩa của từ này có lẽ định nghĩa cũng không dễ.
Có lẽ nhờ những phong cách "cởi mở" trong học đường, học sinh được tham gia tích cực hơn vào quá trình giáo dục, thay vì là những người thụ động tiếp nhận lời chỉ giáo một chiều. Mấy năm gần đây chứng kiến một số bài văn "không đúng ý" một số người lớn, những người chỉ muốn trẻ con nhất nhất phải theo một khuôn mẫu. Người khác thì lo lắng, còn người viết bài này lại thấy mừng nhiều hơn lo.
Cái thời loay hoay quanh "Cái hom giỏ" lại đến "Cái sân gạch" rồi đến "Mùa lạc", mùa khoai, ... để sinh các bài văn "mẫu" còn trói buộc người biên soạn đề thi. Họ không được lặp lại đề tài của mùa thi trước trong khi đề tài, tác phẩm chỉ có vậy.
Khai thác đề tài theo hướng mở, người biên soạn đề thi vừa đóng góp tích cực cho giáo dục tư duy độc lập, vừa không lo "hết đất" vì một trong những nguyên tắc là không được lặp lại đề thi năm trước.
Không lo "hết đất"
Trong khi người ra đề thi văn luôn bị ám ảnh bởi sự trùng lặp với nội dung đề của những năm trước đó, thì họ lại quên mất hoặc không dám bén mảng đến một miền đất vô cùng phong phú bị "bỏ hoang" lâu nay. Đề thi Văn ra theo lối này sẽ nhìn thấy ở phía trước "miền đất" gần như bất tận.
Với những thay đổi như bàn ở đây, có lẽ các trường thuộc khối văn hóa-nghệ thuật sắp quay lại với môn Văn trong kỳ thi tuyển sinh của mình.
Đề thi môn Văn kỳ thi tuyển sinh ĐH, CĐ năm 2013 khuyến khích người viết phát biểu quan điểm cá nhân- đúng là một phong cách mới trong giáo dục ở Việt Nam.
Song, nếu ai học tiếng Anh thì đều được trải qua các bài luận viết theo hướng mở như vậy của tiếng Anh từ cả trăm năm nay. Trong đó người ta đánh giá nghệ thuật trình bày, bố cục ý, nghệ thuật sử dụng từ ngữ, ... và tôn trọng mọi phát biểu cá nhân, miễn sao nó thuyết phục được người đọc nghiêm túc.
Cho dù những Cái hom giỏ đã vắng dần trong đề thi môn Văn của những năm gần đây, nhưng cái bóng của nó và những tác phẩm thuộc cùng thế hệ của nó vẫn ám ảnh và bao trùm lên việc học và dạy cũng như các đề thi Văn. Đề thi Văn mấy năm gần đây đã cố gắng dần bước ra khỏi cái bóng ấy để trả lại cho môn Văn vị thế là xương sống của nghệ thuật.
Xin chúc mừng thầy trò môn Ngữ Văn. Giá đề thi gồm cả phần Ngữ, phần bổ ích gần như cho bất cứ ai, thì nó còn hay và bổ ích hơn nữa.
Nguyễn Phương
[1] Tiếc gì những bài văn 'cúng cụ'; http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/2013-01-23-tiec-gi-nhung-bai-van-cung-cu-
[2] Đáp án - thang điểm đề thi tuyển sinh đại học năm 2013, đề chính thức môn Ngữ Văn khối: C; http://ts.moet.gov.vn/?page=1.8
[3] http://honvietquochoc.com.vn/bai-viet/3788-mau-hieu-thang-va-benh-thanh-tich.aspx
.svg){kind=icon}
