Không lo phá vỡ quy hoạch kiến trúc

Còn nhiều cách để quản lý việc xây dựng

Trong lộ trình cắt giảm thủ tục hành chính, vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, tại Nghị quyết phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 5/2025, Chính phủ giao Bộ Xây dựng chủ trì, phối hợp với các cơ quan, địa phương khẩn trương xây dựng Nghị định quy định chi tiết và biện pháp thi hành Nghị quyết số 201/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội. Theo đó, Chính phủ giao nhiệm vụ cho Bộ Xây dựng và các cơ quan địa phương bãi bỏ thủ tục cấp giấy phép xây dựng tại các khu vực đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc đã phê duyệt thiết kế đô thị.

Theo các chuyên gia quy hoạch kiến trúc, việc giữ hay bỏ giấy phép xây dựng cần thực hiện một cách nghiêm túc dự báo tác động điều chỉnh của quy phạm pháp luật (RIA) để loại bỏ tình huống “giấy phép mẹ đẻ giấy phép con”, giảm nguy cơ cơ chế xin cho ở các cơ quan quản lý địa phương, kể cả quản lý xây dựng hay quản lý hành chính… nhưng vẫn phải đảm bảo tính đồng bộ trong quy hoạch kiến trúc và chiến lược dài hạn trong sử dụng không gian đô thị. Phân tích sâu hơn về quyết định này, KTS Trần Huy Ánh, Ủy viên Thường vụ Hội Kiến trúc sư Hà Nội cho rằng, đây là quyết định “đúng đắn và đúng lúc”.

Theo KTS Trần Huy Ánh, việc bỏ thủ tục cấp giấy phép xây dựng (GPXD) ở một số trường hợp cụ thể phù hợp với trình độ quản lý thực tiễn hiện nay. Bởi, GPXD vốn là một thủ tục hành chính, được sử dụng như công cụ để kiểm soát phát triển đô thị theo các tiêu chuẩn kỹ thuật đã được tính toán, xem xét nhiều mặt. Kết quả của nó là các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật trong quy hoạch chi tiết 1/500, thiết kế đô thị làm căn cứ để xây dựng. Về bản chất, cấp GPXD có tiền lệ từ đầu thế kỷ 20 tại Hà Nội với mục đích ban đầu để phòng chống cháy nổ vì khi đó Hà Nội có rất nhiều nhà lá, nhà gỗ và trước đó xảy ra các vụ cháy lớn nên phải loại bỏ nhà lá, nhà gỗ, sử dụng kết cấu bằng gạch và vật liệu chống cháy. 

Trong suốt thế kỷ 20, Hà Nội được mở rộng nhiều; và qua 25 năm của thế kỷ 21 này, Hà Nội đã mở rộng lớn hơn nhiều lần (với hơn 3.300km2); thiết chế quản lý cũng thay đổi, theo đó GPXD vô tình trở thành rào cản, một thủ tục hành chính gây ra sự phiền hà hơn là mục tiêu quản lý. Trong nhiều tình huống thực tế, GPXD sinh ra những giấy phép con, như thỏa thuận về môi trường, quảng cáo, phòng cháy chữa cháy hay kinh doanh có điều kiện (như karaoke, sản xuất công nghiệp) khiến nó trở thành thủ tục… hành dân và doanh nghiệp. Do đó, bỏ GPXD là cần thiết và đúng lúc khi hiện nay chúng ta đã có nhiều giải pháp quản lý xây dựng hơn; trong khi quy hoạch tổng thể kiến trúc cũng không vì GPXD mà bị phá vỡ.

Hậu kiểm và đề cao tính tuân thủ quy hoạch kiến trúc

Trước những lo ngại việc bỏ GPXD có thể dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý, phá vỡ quy hoạch kiến trúc tổng thể, KTS Trần Huy Ánh lại có góc nhìn khác khi cho rằng, nguyên tắc của quản lý nên chuyển từ cấp phép sang hậu kiểm; từ cấm đoán sang tuân thủ.

“Bản chất việc có GPXD cũng không quản lý triệt để được xây dựng có trật tự. Vậy bỏ GPXD khiến xây dựng có trật tự hay không là một câu hỏi mang tính dự báo. Nếu không có GPXD thì vẫn có muôn vàn cách khác để quản lý về xây dựng”, ông Ánh nêu quan điểm.

Bởi theo ông Ánh, hệ thống đăng ký điện tử, hậu kiểm thông minh… sẽ là những gợi ý thú vị nhưng về lâu dài khi các dự án ứng dụng AI trong thiết kế công trình, cơ quan quản lý chỉ cần có hồ sơ thiết kế là có thể tiền kiểm hay hậu kiểm mà không cần phải đi từng ngõ giám sát như hiện nay mà vẫn phát sinh tiêu cực.

Riêng câu chuyện hậu kiểm, cán bộ quản lý có thể dùng máy bay không người lái (drone) bay trên các mái nhà phát hiện hàng ngàn trường hợp xây sai phép, hay vượt quá quy định, yêu cầu phạt theo mức phạt quy định của ngành xây dựng. Về cơ bản, chúng ta đề cao tính tuân thủ quy hoạch kiến trúc và khuyến khích người xây “thượng tôn pháp luật”.

“Về bản chất, chúng ta chưa hề bỏ GPXD, chúng ta vẫn quản lý xây dựng bằng các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật được quy định trong quy hoạch. Chúng ta chỉ bỏ GPXD cho các công trình trong khu vực đã có quy hoạch 1/500 hoặc thiết kế đô thị. Bản chất vấn đề là bỏ “giấy phép con” khi những nơi đã được cấp phép quy hoạch trước đó, chứ không phải người dân, doanh nghiệp muốn xây gì thì xây”, KTS Trần Huy Ánh cho biết thêm.