Cơ chế giá điện chưa phản ánh đúng chi phí - rủi ro

Chia sẻ tại Diễn đàn Dầu khí và Năng lượng thường niên 2025 với chủ đề “Chuyển dịch năng lượng: Tầm nhìn và Hành động” do Hội Dầu khí Việt Nam phối hợp cùng Petrovietnam tổ chức ngày 28/7, PGS.TS Ngô Trí Long nhấn mạnh, chuyển dịch năng lượng không còn là lựa chọn, mà trở thành yêu cầu tất yếu cho phát triển bền vững, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu khắc nghiệt và áp lực giảm phát thải toàn cầu ngày càng gia tăng.

Trong Quy hoạch điện VIII cũng xác định rõ định hướng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo, tăng tỷ trọng khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG), hydrogen và từng bước giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Tuy nhiên, theo tính toán của Ngân hàng Thế giới (WB), nhu cầu tài chính cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam có thể lên tới hơn 135 tỷ USD trong giai đoạn 2021-2030, trong đó khoảng 75% cần đến từ khu vực tư nhân. 

Theo ông Long, đây là thách thức không nhỏ trong bối cảnh khung thể chế đầu tư - tài chính cho năng lượng xanh còn nhiều vướng mắc, từ quy trình phê duyệt dự án, cấp bảo lãnh đến cơ chế giá, chia sẻ rủi ro... Đặc biệt, việc thu hút nguồn vốn dài hạn, xanh và bền vững vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và nhu cầu. 

Việc thiếu một thể chế tài chính xanh hiệu quả là rào cản lớn, khiến tiến trình chuyển dịch năng lượng bị chậm trễ. Cụ thể, chậm triển khai các dự án trọng điểm, đặc biệt là trong lĩnh vực điện gió ngoài khơi, thủy điện tích năng, và hạ tầng truyền tải điện liên vùng; chi phí vốn cao đối với các doanh nghiệp năng lượng tư nhân, khiến họ không thể cạnh tranh sòng phẳng với các nhà đầu tư có vốn rẻ từ quốc tế.

Đồng thời, khó đạt cam kết Net Zero, dẫn đến rủi ro “biến đổi khí hậu kép" và chịu ảnh hưởng rào cản thương mại xanh từ các thị trường xuất khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật.

W-dien gio.jpg
Hàng loạt điểm nghẽn xuất hiện gây khó khăn trong quá trình chuyển dịch năng lượng. Ảnh: Hoàng Hà

“Một trong những rào cản lớn nhất trong việc huy động nguồn lực tài chính cho chuyển dịch năng lượng tại Việt Nam là cơ chế giá điện chưa thực sự phản ánh đúng chi phí đầu tư, mức độ rủi ro và kỳ vọng lợi nhuận của khu vực tư nhân - đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược và các định chế tài chính quốc tế”, ông Long chỉ rõ.

Đại diện Ban Chiến lược - Petrovietnam nhận định, chuyển dịch năng lượng là một cuộc cách mạng thực sự, đòi hỏi nguồn lực khổng lồ và một lộ trình chuyển dịch thông minh, đảm bảo thực hiện “nhiệm vụ kép”: vừa phát triển năng lượng sạch, vừa bảo toàn an ninh năng lượng quốc gia.

Bên cạnh những cơ hội lớn, mở ra không gian phát triển, Petrovietnam cũng gặp nhiều thách thức khi vai trò truyền thống của dầu thô và khí tự nhiên suy giảm.

Cùng với đó là nguy cơ về “tài sản bị mắc kẹt”, sức ép giảm phát thải trên toàn bộ chuỗi giá trị, đồng thời phải thu xếp vốn đầu tư khổng lồ cho chuyển dịch năng lượng.

Nhận diện cơ hội từ các lĩnh vực như LNG, điện gió ngoài khơi, điện hạt nhân, hydrogen hay CCS (công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon) là rất rõ ràng, song đại diện Petrovietnam chỉ rõ hành lang pháp lý cho các loại hình này vẫn chưa đầy đủ và ổn định.

Việc thiếu cơ chế vận hành linh hoạt, quy định chưa rõ ràng về đầu tư, đấu nối, cấp phép, chuyển nhượng hay huy động vốn khiến Petrovietnam gặp khó khăn trong việc triển khai nhanh và quy mô lớn các dự án năng lượng mới. Đây là rào cản trực tiếp làm chậm quá trình chuyển đổi danh mục đầu tư của tập đoàn.

Đề xuất cơ chế đồng bộ

Để quá trình chuyển dịch năng lượng diễn ra thuận lợi, theo đại diện Petrovietnam, cần ban hành hành lang pháp lý cho năng lượng mới, trong đó hoàn thiện khung pháp lý cho CCS, điện gió ngoài khơi, hydrogen, điện hạt nhân và các hoạt động chuyển đổi xanh. Cùng với đó, đẩy nhanh các cơ chế thử nghiệm đặc thù cho lĩnh vực năng lượng mới.

Cho phép tập đoàn làm đầu mối trung tâm công nghiệp năng lượng quốc gia, như xây dựng chính sách đất đai, đầu tư, tín dụng và giá năng lượng đồng bộ; phân cấp, phân quyền đầy đủ để Petrovietnam tổ chức, vận hành trung tâm công nghiệp năng lượng quốc gia. Ngoài ra, cần xây dựng cơ chế khuyến khích phát triển cơ sở hạ tầng LNG và hoàn thiện chính sách cho điện khí LNG...

PGS.TS Ngô Trí Long đề xuất, để chuyển dịch năng lượng hiệu quả, Việt Nam cần sớm ban hành Luật Tài chính xanh, xây dựng bộ định mức đầu tư theo công nghệ mới nhằm hỗ trợ đánh giá tín dụng, rủi ro. Đồng thời, cần hoàn thiện cơ chế bảo lãnh rủi ro và tăng vai trò của định chế tài chính công.

Một khâu then chốt là xây dựng cơ chế PPA đặc thù và thị trường carbon nội địa, góp phần định hình hệ sinh thái đầu tư cho năng lượng tái tạo.

Đặc biệt, ông Long cho rằng cần sớm hoàn thiện cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa nhà máy điện khí LNG và khách hàng tiêu thụ lớn nhằm tháo gỡ nút thắt bao tiêu mua điện, vốn là trở ngại đối với các dự án điện BOT. Từ đó, nhằm tạo điều kiện cho các khách hàng có cơ sở chứng minh nguồn năng lượng tạo ra sản phẩm của họ (tương tự như xuất xứ hàng hóa).

Cơ chế này đặc biệt quan trọng với các nhà máy điện khí LNG quy mô lớn, vốn cần sự cam kết bao tiêu điện từ các khách hàng công nghiệp có nhu cầu sử dụng nguồn điện sạch, ổn định và đạt tiêu chuẩn quốc tế cho sản xuất xuất khẩu.